1-2. นคฺคาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อิทนฺติ อิทํ อุทกสาฏิกจีวรํฯ

ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

นคฺคาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทวณฺณนา

วิสิพฺเพตฺวาติ วิชเฏตฺวาฯ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต, ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา สเจปิ ปจฺฉา สิพฺพติ, อาปตฺติเยวาติ อตฺโถฯ

จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สงฺฆาฏิจารสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘อิทํ เม จีวรํ มหคฺฆํ อีทิเส โจรภเย น สกฺกา ธาเรตุนฺติ เอวรูปาสุ อาปทาสู’’ติ เอตฺถ ปาโฐฯ โส ปน กากปทสญฺชนิตโมเหหิ เลขเกหิ อุปริสิกฺขาปเท ลิขิโตฯ กิญฺจาปิ ตตฺถ ลิขิโต, เอตฺเถว ปน ทฏฺฐพฺโพฯ

สงฺฆาฏิจารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จีวรสงฺกมนียสิกฺขาปทวณฺณนา

อาปทาสุ วา ธาเรตีติ สเจ อปารุตํ วา อนิวตฺถํ วา โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสู อาปทาสุ ธาเรติ, อนาปตฺติฯ

จีวรสงฺกมนียสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. คณจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา

อญฺญสฺมิํ ปริกฺขาเรติ ยตฺถ กตฺถจิ ถาลกาทีนํ วา สปฺปิเตลาทีนํ วา อญฺญตรสฺมิํฯ ‘‘สมคฺฆกาเล ทสฺสถา’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา นิวาเรนฺติยาติ ‘‘กิตฺตกํ อคฺฆนกํ ทาตุกามตฺถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา (ปาจิ. อฏฺฐ. 909) ‘‘เอตฺตกํ นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘อาคเมถ ตาว, อิทานิ วตฺถํ มหคฺฆํ, กติปาเหน กปฺปาเส อาหเฏ สมคฺฆํ ภวิสฺสติ, ตสฺมิํ กาเล ทสฺสถา’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา นิวาเรนฺติยาฯ

คณจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. ปฏิพาหนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยาติ ‘‘เอกิสฺสา เอกํ สาฏกํ นปฺปโหติ, อาคเมถ ตาว, กติปาเหน อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตโต ภาเชสฺสามา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 915) เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยา อนาปตฺติฯ

อฏฺฐมนวมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

เสสนฺติ ‘‘ธมฺมิเก เวมติกายา’’ติอาทิกํ อวเสสํฯ ตตฺถ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยาติ ‘‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ ชิณฺณจีวโร, กถินานิสํสมูลโก มหาลาโภ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 931) เอวรูปํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปฏิพาหนฺติยา อนาปตฺติฯ

ปฏิพาหนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นคฺควคฺโค ตติโยฯ

4. ตุวฏฺฏวคฺโค

1-3. เอกมญฺจตุวฏฺฏนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฐมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ววตฺถานํ ทสฺเสตฺวาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 940) มชฺเฌ กาสายํ วา กตฺตรยฏฺฐิํ วา อนฺตมโส กายพนฺธนมฺปิ ฐเปตฺวา นิปชฺชนฺตีนํ อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ

ตติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

เอกมญฺจตุวฏฺฏนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-9. นอุปฏฺฐาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ปริเยสิตฺวา อลภนฺติยาติ อญฺญํ อุปฏฺฐายิกํ อลภนฺติยาฯ คิลานายาติ สยํ คิลานายฯ อาปทาสูติ ตถารูเป อุปทฺทเว สติฯ

ปญฺจมฉฏฺฐสตฺตม อฏฺฐมนวมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

นอุปฏฺฐาปนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. จาริกนปกฺกมนสิกฺขาปทวณฺณนา

ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเตติ สเจ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา ปกฺกมติ, อาปตฺติเยวาติ อตฺโถฯ อนฺตราเย สตีติ ทสวิเธสุ อนฺตราเยสุ อญฺญตรสฺมิํ สติฯ ‘‘คจฺฉิสฺสามี’’ติ นิกฺขนฺตา, นที วา ปูรา, วนทาโห วา อาคโต, โจรา วา มคฺเค โหนฺติ, เมโฆ วา อุฏฺฐหติ, นิวตฺติตุํ วฏฺฏติฯ

จาริกนปกฺกมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. จิตฺตาคารวคฺโค

1. ราชาคารสิกฺขาปทวณฺณนา

กีฬนจิตฺตสาลนฺติ น รญฺโญว กีฬนจิตฺตสาลํ, อถ โข เยสํ เกสญฺจิ มนุสฺสานํ กีฬนตฺถํ ยตฺถ กตฺถจิ กตสาลํฯ เอส นโย ‘‘กีฬนอุปวน’’นฺติอาทีสุปิฯ ยถาห ‘‘ราชาคารํ นาม ยตฺถ กตฺถจิ รญฺโญ กีฬิตุํ รมิตุํ กตํ โหตี’’ติอาทิโก (ปาจิ. 979) วิตฺถาโรฯ ตตฺถ กีฬนอุปวนนฺติ กีฬนตฺถํ อนฺโตนคเร กตํ อารามํฯ กีฬนุยฺยานนฺติ ตเถว พหินคเร กตํ อุยฺยานํฯ

ราชาคารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อาสนฺทิปริภุญฺชนสิกฺขาปทวณฺณนา

อติกฺกนฺตปฺปมาณาติ อฏฺฐงฺคุลโต อติกฺกนฺตปฺปมาณปาทกาฯ วุตฺโตติ ปทภาชนิยํ วุตฺโตฯ ‘‘อกปฺปิยรูปากุโล อกปฺปิยมญฺโจ ปลฺลงฺโก’’ติ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.254) สารสมาสาจริโยฯ

อาสนฺทิปริภุญฺชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สุตฺตกนฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา

อุชฺชวุชฺชเวติ อุคฺคิริตฺวา อุคฺคิริตฺวา เวฐเนฯ กนฺติตสุตฺตํ กนฺตนฺติยาติ ทสิกสุตฺตาทิํ สงฺฆาเฏตฺวา กนฺตนฺติยา, ทุกฺกนฺติตํ วา ปฏิกนฺตนฺติยาฯ

สุตฺตกนฺตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. คิหิเวยฺยาวจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

อตฺตโน เวยฺยาวจฺจกรสฺส จาติ สเจปิ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺติ, ยํ กิญฺจิ พีชนิํ วา สมฺมุญฺชนิทณฺฑกํ วา การาเปตฺวา เวยฺยาวจฺจกรฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ยํ กิญฺจิ วา ปจิตุํ วฏฺฏติฯ

คิหิเวยฺยาวจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อธิกรณาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อนนฺตรายิกินีติ ทสวิเธสุ อนฺตราเยสุ เอเกนาปิ อนนฺตรายิกินีฯ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา วินิจฺฉินนฺตี อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว วินิจฺฉินาติฯ

ฉฏฺฐํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อธิกรณาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อาวสถจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา

อาปทาสูติ มหคฺฆจีวรํ สรีรโต โมเจตฺวา สุปฺปฏิสามิตมฺปิ โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนิสฺสชฺชิตฺวา นิวาเสนฺติยา อนาปตฺติฯ

อาวสถจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อาวสถวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา

กวาฏพทฺธวิหารนฺติ ทฺวารพทฺธวิหารํฯ คิลานายาติ วจีเภทํ กาตุํ อสมตฺถายฯ อาปทาสูติ รฏฺเฐ ภิชฺชนฺเต อาวาเส ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุฯ

อาวสถวิหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ติรจฺฉานวิชฺชาปริยาปุณนสิกฺขาปทวณฺณนา

หตฺถิอาทีสุปิ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.1015) สิปฺปสทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ, ตถา อาถพฺพณาทีสุ มนฺตสทฺโทฯ ตตฺถ ถรูติ ขคฺคมุฏฺฐิฯ อาถพฺพณมนฺโต นาม อาถพฺพณเวทวิหิโต ปรูปฆาตกโร มนฺโตฯ ขิลนมนฺโต นาม ทารุสารขิลํ มนฺเตตฺวา ปถวิยํ ปเวเสตฺวา มารณมนฺโตฯ อคทปฺปโยโค นาม วิสโยชนํฯ

ติรจฺฉานวิชฺชาปริยาปุณนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ติรจฺฉานวิชฺชาวาจนสิกฺขาปทวณฺณนา

เลเขติ ลิขสิปฺเปฯ ธารณาย วาติ ธารณสตฺเถ, ยสฺมิํ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตา พหูนิปิ คนฺถานิ ธาเรนฺติฯ นาคมณฺฑลาทิเกติ เอตฺถ นาคมณฺฑลํ นาม สปฺปานํ ปเวสนิวารณตฺถํ มณฺฑลพทฺธมนฺโตฯ

ติรจฺฉานวิชฺชาวาจนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จิตฺตาคารวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. อารามวคฺโค

1-2. อารามปวิสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สีสานุโลกิกายาติ สีสํ อนุโลเกนฺติยาฯ ยตฺถ วา ภิกฺขุนิโย สนฺนิปติตาติ ยตฺถ ภิกฺขุนิโย ปฐมตรํ สชฺฌายนเจติยวนฺทนาทิอตฺถํ สนฺนิปติตาฯ อาปทาสูติ เกนจิ อุปทฺทุตา โหติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปวิสิตุํ วฏฺฏติฯ

ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อารามปวิสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. คณปริภาสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

เสสนฺติ ‘‘อตฺถธมฺมอนุสาสนิปุเรกฺขารายา’’ติอาทิกํ อวเสสํฯ ตตฺถ อนุสาสนิปุเรกฺขารายาติ ‘‘อิทานิปิ ตฺวํ พาลา อพฺยตฺตา’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺฐ. 1036) นเยน อนุสาสนิปกฺเข ฐตฺวา วทนฺติยา อนาปตฺติฯ

จตุตฺถํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

คณปริภาสนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. กุลมจฺฉรินีสิกฺขาปทวณฺณนา

กุเล มจฺฉโร กุลมจฺฉโรติ ปุริมสฺมิํ ปกฺเข สกตฺเถ อินีปจฺจโย, ตํ กุลํ อสฺสทฺธํ อปฺปสนฺนนฺติ กุลสฺส อคุณํ, อยสํ วา ภาสนฺติยาติ อตฺโถฯ ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ ภาสนฺติยาติ ‘‘ภิกฺขุนิโย ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1043) ภิกฺขุนีนํ อคุณํ, อยสํ วา ภาสนฺติยาฯ

สนฺตํเยว อาทีนวนฺติ กุลสฺส วา ภิกฺขุนีนํ วา สนฺตํเยว อคุณํฯ

กุลมจฺฉรินีสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. อภิกฺขุกาวาสาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺโตติ สมนฺตปาสาทิกาย โอวาทวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท (ปาจิ. อฏฺฐ. 144) วุตฺโตฯ

สตฺตมฏฺฐมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

อภิกฺขุกาวาสาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. โอวาทูปสงฺกมนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

อุโปสถสฺส ปุจฺฉนํ อุโปสถปุจฺฉา, สาวกปจฺจยํ, รสฺสตฺตญฺจ กตฺวา ‘‘อุโปสถปุจฺฉก’’นฺติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อุโปสถปุจฺฉน’’นฺติฯ โอวาทตฺถายาติ โอวาทยาจนตฺถายฯ

ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

โอวาทูปสงฺกมนาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อารามวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. คพฺภินีวคฺโค

1-2. คพฺภินีอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ปฐมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ถเน ภวํ ถญฺญํ, ขีรํฯ ยํ ปาเยตีติ ยํ ทารกํ ปาเยติฯ

คพฺภินีอาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ